'Want speciaal voor een vrouw is het verre van gemakkelijk om een pionier te zijn.' – Marie Tak van Poortvliet (1871–1936) 

Vanaf 5 juli presenteert Kunstmuseum Den Haag een tentoonstelling over twee uitzonderlijke vrouwen. Alles gegeven – Jacoba van Heemskerck x Marie Tak van Poortvliet vertelt het verhaal van een liefdesrelatie, spiritueel idealisme en modern kunstenaarschap. Een verhaal vol actuele thema's als vrouwenemancipatie, queerness, de zoektocht naar zingeving, duurzaamheid, en mentaal welzijn. 

Beeld boven: Jacoba van Heemskerck [1876-1923], Twee bomen, 1910, olieverf op doek, Kunstmuseum Den Haag - schenking particuliere collectie, 1984. & Jacoba van Heemskerck, Bild no. 107, 1920, olieverf op doek, Kunstmuseum Den Haag - legaat Marie Tak van Poortvliet

Een verborgen liefde, een gedeeld ideaal 

Jacoba van Heemskerck (1876–1923) en Marie Tak van Poortvliet (1871–1936) ontmoeten elkaar op jonge leeftijd in Den Haag, waar Van Heemskerck later ook studeert aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Hun vriendschap groeit uit tot een levenslange, liefdesrelatie – grotendeels verhuld door sociale conventies. Gedreven door gedeelde idealen – waar zij zich soms op blindstaren en in verliezen – staat voor zowel Marie Tak van Poortvliet als Jacoba van Heemskerck de weg naar een betere wereld altijd centraal.      

Pioniers in de moderne kunst 

Van Heemskerck ontwikkelt zich tot een van de toonaangevende expressionisten van haar tijd. Op haar beurt ontpopt Tak van Poortvliet zich als een van de belangrijkste (vrouwelijke) verzamelaars van moderne kunst. Zij ondersteunt Van Heemskerck op allerlei fronten: als mecenas, criticus en als haar partner. In deze door mannen gedomineerde wereld wordt hun onafhankelijkheid, invloed en talent zowel bewonderd als gewantrouwd. Hun zomerverblijf in Domburg, Villa Loverendale, groeit uit tot broedplaats van de avant-garde. Beiden delen een diepe interesse in theosofie, antroposofie en later ook biodynamische landbouw – overtuigingen die hun kunst, leven én keuzes vormgeven. 

Mondriaan, Marc en Kandinsky 

De tentoonstelling toont hoogtepunten uit Van Heemskercks oeuvre: kleurrijke schilderijen, tekeningen en glas-in-lood waarin spiritualiteit, kleur en een expressieve beeldtaal de boventoon voeren. Dit komt duidelijk terug in Twee bomen, een hoogtepunt van het vroege luministische werk van Van Heemskerck. De spirituele lading van de 'levensboom' is een terugkerend motief in haar werk. Naast het oeuvre van Van Heemskerck toont Kunstmuseum Den Haag topstukken uit de privécollectie van Tak van Poortvliet. Denk hierbij onder meer aan werken van Piet Mondriaan, Franz Marc, Wassily Kandinsky en vele andere kunstenaars uit die tijd, die zowel Van Heemskerck als Tak van Poortvliet inspireerden. 

Koloniaal kapitaal 

Tak van Poortvliet bekostigt haar kunstcollectie met een omvangrijk vermogen. Deze rijkdom komt voor uit het grondbezit van haar voorouders. De erfenis is niet zonder smet: als medeoprichters van de West Indische Compagnie (WIC) waren de voorouders van Tak van Poortvliet in de 17e eeuw nauw betrokken bij de koloniale suikerhandel en de daaraan gerelateerde slavernij. Marie Tak van Poortvliet schenkt haar privécollectie uiteindelijk aan Kunstmuseum Den Haag en Museum Boijmans Van Beuningen. Al haar andere bezittingen doneert zij aan de biodynamische landbouw. 

Visionair en omstreden 

De visie van Jacoba van Heemskerck en Marie Tak van Poortvliet op kunst en maatschappij is vooruitstrevend, maar niet onomstreden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog spreken zij zich nadrukkelijk uit vóór de Duitse cultuur, vanuit hun spirituele en intellectuele verbondenheid met Der Sturm, een succesvolle kunstgalerie, uitgever en toonzaal van moderne kunst in Berlijn. In Nederland stuit dit op onbegrip. Toch blijven zij overtuigd van hun idealen: dat kunst, spiritualiteit en denken voorbij grenzen de weg kunnen wijzen naar een betere wereld. 

Tentoonstelling en publicatie 

Deze tentoonstelling is tot stand gekomen dankzij genereus bruikleen van Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. De tentoonstelling is gebaseerd op het onderzoek van Jacqueline van Paaschen, auteur van de nieuwe biografie Marie Tak van Poortvliet: Alles gegeven, 2025, Uitgeverij Prometheus.

De expositie: Alles gegeven is te zien van 5 juli 2025 t/m 1 maart 2026 in Kunstmuseum Den Haag.

Het boek: Alles gegeven – geschreven door Jacqueline van Paaschen 

Marie Tak van Poortvliet (1871-1936) was modern, revolutionair, homoseksueel, esoterisch, vermogend en erudiet. Haar biografie is een verbijsterend verslag van een vrouw uit het patriciaat die zich aan het begin van de twintigste eeuw manifesteerde als een pionier in het verzamelen van moderne kunst. Topstukken uit haar kunstcollectie van Kandinsky, Marc, Mondriaan, Léger en anderen liet zij na aan belangrijke musea. Jacqueline van Paaschen onderzoekt de strijd van Marie Tak van Poortvliet op vele fronten met haar vernieuwende ideeën over muziek, politiek, landbouw, ook over een volwaardige plaats van vrouwen in de samenleving.

Jacqueline van Paaschen is kunsthistorica. In 1994 richtte zij het Marie Tak van Poortvliet Museum Domburg op. Zij publiceerde over kunstenaars en fotografen die in Domburg/Zeeland werkzaam waren. Zij schreef samen met Arend Huussen jr. de monografie en oeuvrecatalogus Jacoba van Heemskerck van Beest 1876-1923. Schilderes uit roeping.

Uitgeverij Prometheus, ISBN 9789044652451.

*

Blijf op de hoogte: