Bij stellen van gelijk geslacht blijkt het ouderschap niet zo vanzelfsprekend te zijn als voor man-vrouw stellen. En ook bij mensen met meer dan één partner schiet wetgeving tekort. Liesbeth Verhagen is notaris en naast haar algemene dorpspraktijk is ze gespecialiseerd in lesbisch ouderschap*, polyamorie en andere leefvormen. Ze praat ons bij over wanneer het van belang is om dingen goed op papier te zetten. Zodat je met wat creativiteit belangrijke zaken zoals de erfenis en ouderschap toch goed geregeld hebt.

*Met lesbisch ouderschap bedoelen we de situatie waarin twee vrouwen samen een kind opvoeden.

Foto's zijn gemaakt door Isabell Janssen – Outsider.i

Aan de voorkant van het recht

Liesbeth (49) werkt in Volendam bij notariskantoor Feitsma | Verhagen. Het kantoor bestaat al sinds 1915. Op 1 april 2012 is ze als eerste notaris van de gemeente Edam-Volendam toegetreden tot de maatschap.

In het mailcontact vraagt Liesbeth me om haar te tutoyeren. In het interview blijkt dat al snel de voorbode voor haar manier van communiceren: laagdrempelig en open. Als ik haar vraag om zichzelf te omschrijven, antwoordt ze: 'Als een stoer meisje. Ik ben geboren in Nunspeet, in een christelijk gezin. Een heel fijn, lief en warm gezin, maar ik had wel in de gaten dat ik graag Nunspeet uit wilde. Ik ben rechten gaan studeren, mijn vader vond dat een goed idee. Met name omdat ik rechtvaardigheid een interessant begrip vind; wat is rechtvaardigheid dan precies en hoe verhoudt zich dat tot het recht?'

Ze vervolgt: 'En ik kwam er al snel achter dat ik het leuk vond om aan de voorkant van het recht te werken. Als notaris regel je dingen vooraf. Dat ligt mij beter dan achteraf ruzie en gedoe oplossen, zoals een advocaat doet of een rechter.'

Sociaal bewogen

Het is ook het sociale en praktische aspect van het werk dat haar aanspreekt. Het maakt haar blij om de theorie van de wet toe te passen in de praktijk, met oog voor de mensen die er belang bij hebben. Ze licht toe: 'Om de regels van de wet creatief en positief in te zetten, dat vind ik hartstikke leuk!'

Liesbeth specialiseerde zich vanaf 1998 in lesbisch ouderschap, donorschap en (roze) co-ouderschap. Daarnaast noemt ze zich op haar LinkedIn-profiel niet alleen belangenbehartiger van de LHBTIQ+ gemeenschap maar ook belangenbehartiger van dieren. Liesbeth: 'Ik heb mij vanaf het begin van mijn studie al ingezet voor de queer gemeenschap, zoals in de COC voorlichtingsgroep en in het COC bestuur van Utrecht en Kennemerland. Het spreekt mij aan omdat ik erbij hoor - ik ben zelf lesbisch - en omdat ik het belangrijk vind dat de regenbooggemeenschap een gelijkwaardige positie heeft in onze samenleving.

Verder ben ik graag buiten in de natuur en ik hou heel veel van dieren. Als ik niet deze richting had gekozen dan had ik wel gekozen voor het opkomen voor de rechten van dieren.' 

Pionier in polyamorie

Er komen bij Liesbeth wel een paar keer per week vrouwen die een donorcontract of co-ouderschapscontract willen opstellen. Naar een polyamorie specialisatie is minder vraag. Liesbeth: 'Er zijn veel meer vrouwenstellen die hun ouderschap willen regelen dan mensen in een polyamoreuze relatie die een samenlevingscontract willen. Polyamorie, het is wel een specialisme van mij. Daarin ben ik aan het pionieren. Ik vind het heel leuk om het uit te diepen en te onderzoeken wat je daarin allemaal kunt regelen.'

Lesbisch ouderschap

Als vrouwen gebruik maken van een bekende donor, komen ze al snel bij Liesbeth uit om een donorcontract te laten opstellen. Liesbeth: 'Wat je daarin vastlegt is aan de ene kant de bescherming voor de donor, zodat hij geen vaderschapsverplichtingen krijgt die hij niet wil, ook niet als het kind hem daar later op aanspreekt. En aan de andere kant gaat het om de bescherming van de wensouders. Hoe meer de donor betrokken zal zijn bij het kind, hoe belangrijker het is om vast te leggen welke rechten hij heeft en wat de exclusieve rechten van de moeders zijn.'

Liesbeth licht toe: 'Ik maak ook wel contracten waarin de donor een groot eigenbelang heeft. Dat zijn bijvoorbeeld mannen die zich inschrijven op een website zoals One Wish of Meer dan gewenst en die zelf een kinderwens hebben. Ze zoeken iemand of een stel om samen kinderen mee te krijgen. Zo'n donor wil graag een band met het kind opbouwen en regelmatig met het kind op stap, leuke dingen doen. In zo'n situatie maak ik een heel ander contract dan als bijvoorbeeld een broer of vriend de donor is en die donor zelf al een gezin heeft.'

Bekende of onbekende donor

Liesbeth: 'In een heterorelatie wordt de man heel makkelijk juridisch ouder. Als het stel getrouwd is bijvoorbeeld, dan wordt de man automatisch juridisch vader. En het erfrecht is dan ook vanzelf geregeld. Maar bij een vrouwenstel gaat dat niet zomaar vanzelf; dan moet er meestal nog wat gebeuren: de meemoeder* moet het kind erkennen of een partneradoptieprocedure starten om juridisch moeder te worden.

*Met de meemoeder bedoelen we de partner van de vrouw die het kind baart.

Het juridisch ouderschap van de meemoeder ontstaat wel automatisch als de moeders met elkaar zijn getrouwd én er sprake is van een aanvankelijk anonieme donor. Maar veel mensen kiezen voor een bekende donor.

Wat als je zaken niet goed regelt

Liesbeth: 'Als je een bekende donor hebt maar geen donorcontract opstelt, dan kan het gebeuren dat de donor na verloop van tijd toch meer invloed, meer betrokkenheid wil dan de wensouders prettig vinden. En dat daar een rechtszaak van komt. En dat een rechter vaststelt dat de donor een band heeft opgebouwd met het kind; een nauwe persoonlijke betrekking heet dat dan juridisch. En op basis daarvan heeft de donor dan omgangsrecht. De rechter gaat dat omgangsrecht dan invullen en dat kan betekenen dat de donor het kind meer mag gaan zien dan wat de wensouders zich hadden voorgesteld.'

Ze vervolgt: 'Als het juridisch ouderschap van de ('mee'-) moeder niet goed is geregeld en deze moeder zou overlijden, dan is het kind niet haar erfgenaam. En zou de biologische moeder overlijden? Dan blijkt ineens dat de andere moeder niet het ouderlijk gezag heeft.'

Gezag geregeld

Kan de niet-biologische moeder haar kind dan kwijtraken? Liesbeth: 'Als het gezag niet goed geregeld is dan zal er een onderzoek volgen naar het belang van het kind en daarna zal de rechter een voogd benoemen. Dan zal de meemoeder vermoedelijk alsnog het gezag krijgen, maar deze route wil je natuurlijk echt niet.'

Liesbeth legt uit dat de vrouwen die bij haar komen sowieso al heel bewust kiezen en alles vooraf goed overdenken. Juist omdat kinderen krijgen voor hen niet vanzelf gaat en hun ouderschap ook niet automatisch via de wet is geregeld. Ze vertelt: 'Ik denk dat het vaker bij een heterostel voorkomt dat de voogdij niet is geregeld dan bij een vrouwenstel.'

Uitdagingen bij polyamorie

Liesbeth: 'Ouderschap en gezag is volgens de wet voorbehouden aan twee personen. Gezag betreft: de rechten en verantwoordelijkheden m.b.t. de opvoeding en verzorging, het vermogen van het kind beheren, en het kind vertegenwoordigen gedurende de minderjarigheid van het kind. Als je met z'n drieën bent, dan kun je het ouderlijk gezag dus niet met z'n drieën verdelen en dan moet je kiezen wie van de drie het gezag zullen krijgen.' Ze vervolgt: 'Dat is soms best pijnlijk en stom.'

Liesbeth: 'Als het gaat om relatievormen dan is de wetgeving in Nederland ook volledig ingesteld op twee personen. Bijvoorbeeld partnerpensioen: Je kunt maar één persoon als begunstigde van je partnerpensioen aanwijzen. Of fiscaal partnerschap: Je kunt maar één fiscale partner hebben en dus maar aan één persoon je nalatenschap fiscaal gunstig nalaten.' Liesbeth legt daarbij uit dat dit ook nog eens steeds dezelfde persoon moet zijn, dus je kunt niet je ene partner aanwijzen als pensioenpartner en je andere partner aanwijzen als fiscale partner voor je nalatenschap.

Ze vervolgt: 'Allemaal juridische kaders waar je mee te maken hebt. Net zoals je maar met één persoon kunt trouwen of een geregistreerd partnerschap kunt aangaan. Gelukkig kun je wel met z'n drieën een samenlevingscontract maken.'

Hoe kan het anders?

Als ik opper dat het sowieso handig is (ook voor heterostellen) om bij zaken als samenwonen en kinderen krijgen vooraf dingen vast te leggen, beaamt Liesbeth dit. Ze benoemt daarbij ook de omgang met kinderen voor het geval dat ouders uit elkaar gaan. Door vooraf goede afspraken te maken, zou je een heleboel nare situaties kunnen voorkomen.

Zijn er nog andere redenen om naar de notaris te gaan? Liesbeth: 'Jazeker, ook bijvoorbeeld als je relatie wat serieuzer wordt en je je partner bevoegdheden wilt geven voor als je ziek wordt of overlijdt. Anders heeft je partner bijvoorbeeld niks te zeggen in het ziekenhuis of over de uitvaart. En als er eigen vermogen in het spel is, zoals een eigen huis. Denk dan na over hoe je je erfenis zou willen verdelen en leg dat vast in een testament.'

Liesbeth: 'Soms veranderen dingen in de loop van de tijd. Je kunt een erfenis ontvangen of meer of minder gaan werken. Dan veranderen de financiële belangen en wellicht de keuzes die je zelf of samen met je partner wilt maken. Of de één betaalt meer aan een verbouwing of aflossing van de hypotheek dan de ander. Als je dat niet goed vastlegt, dan kan er bij een scheiding discussie komen over wie waar recht op heeft. Een scenario waar je niet op zit te wachten. Het is dus ook goed om je zaken af en toe eens opnieuw te beoordelen en misschien te herzien.'

*

Meer info vind je op de website: feitsmaverhagen.nl

Blijf op de hoogte: