Geen schrijver was zo typerend voor de Amerikaanse twintigste eeuw als de gemythologiseerde en onbegrepen, gelauwerde en neergesabelde Susan Sontag (1933-2004). Ze schreef wereldwijd bekroonde romans, films, dagboeken en essays over kunst en camp, porno en politiek, feminisme en homoseksualiteit, faam en stijl, fascisme en communisme. Geen serieuze schrijver hield er zoveel bijzondere geliefden op na.
Sontag wordt gezien als één van de meest invloedrijke critici van haar generatie.
Susan's biografie 'Sontag - Leven en werk,' geschreven door Benjamin Moser, verscheen afgelopen september, in zowel Nederlands als Engels. Deze maand zijn er nieuwe uitgaven van Sontag's bekendste essays verschenen bij De Arbeiderspers: Over Fotografie, Tegen Interpretatie en Ziekte als metafoor en Aids en zijn metaforen.
De essays
Over Fotografie
Over Fotografie is een inmiddels klassiek geworden baanbrekend onderzoek naar de rol van beelden in onze mediacultuur, over de (on)bedoelde effecten van fotografie. Sontag weet het moderne leven zo scherpzinnig te vangen dat kritische vragen niet uit kunnen blijven.
Tegen interpretatie
Sontag's non-fictiedebuut is een bundeling van haar bekendste en belangrijkste essays over stijl in de kunst, schrijvers, toneel, film en over culturele verschijnselen – zoals het beroemde 'Notes On Camp'. Met Tegen interpretatie won Sontag de National Book Award.
Ziekte als metafoor en Aids en zijn metaforen
Elk tijdperk kent volgens Sontag een ziekte die tot symbool van het kwaad in de wereld wordt, in onze tijd zijn dat kanker en aids. Een ziekte fungeert als zondebok, waaraan oorzaken, eigenschappen en gevolgen worden toegeschreven die meer in het rijk der mythen thuishoren dan in de werkelijkheid van het menselijk lichaam.
'Dit is een belangrijk werk, Sontags onderzoek naar ons denken over ziek zijn is nog altijd relevant en soms onverwacht troostrijk. Geschreven met een gedrevenheid die imponeert én ontroert', zegt Hanna Bervoets over Ziekte als metafoor en Aids en zijn metaforen.
Een boeiend leven
Uit een interview met Benjamin Moser, auteur van de recentelijk verschenen biografie 'Sontag', blijkt dat Sontag niet alleen veel bekendheid verworven met haar bekroonde werken, ook heeft ze een nogal boeiend leven geleid: 'Het geniaalste kunstwerk van Susan Sontag, is Sontag zelf,' aldus Moser. Naar aanleiding van deze recente publicaties blikken wij terug op het bijzondere leven van Susan Sontag!
Schrijver, filosoof en activist
Als tiener bezocht Sontag de middelbare school (high school) in Los Angeles. Ze bleek een uitzonderlijk begaafde leerlinge en behaalde op vijftienjarige leeftijd het schooldiploma na het overslaan van drie klassen. In 1949 studeerde ze aan de Universiteit van Chicago, waar ze haar Bachelor of Liberal Arts haalde in Frans, literatuur en filosofie.
Na Chicago behaalde ze haar master en promoveerde ze aan Harvard en aan het St. Anne's College in Oxford in de filosofie, literatuur en theologie. Daarna studeerde ze kortstondig in Parijs, waar ze veel omging met kunstenaars en academici zoals Allan Bloom, Jean Wahl, Alfed Chester, Harriet Sohmers en María Irene Fornés. Sontag heeft met zowel Harriet Sohmers Zwerling als Mariá Fornés een romantische relatie gehad. Volgens Sontag was haar tijd in Parijs 'misschien wel de belangrijkste periode in haar leven.' Waarschijnlijk vormt dit de basis voor haar intellectuele en artistieke associaties met de Franse cultuur.
Sontag was vrijwel haar hele leven politiek geëngageerd en hield zich met name bezig met conflictgebieden zoals de Vietnam oorlog, de oorlog in Irak en de belegering van Sarajevo. In 1993 reisde ze af naar het belegerde Sarajevo om de inwoners te bemoedigen. Ze regisseerde er, te midden van het geweld, het toneelstuk Wachten op Godot van Samuel Beckett. Hiermee boekte Sontag veel succes; de Bosniërs eerden haar en ze hebben zelfs het plein voor het Nationale Theater naar haar vernoemd.
Foto: Susan Sontag photographed in her home - 1979 ©Lynn Gilbert
'Lesbische neigingen'
Sontag werd zich bewust van haar liefde voor vrouwen tijdens haar vroege tienerjaren. Op haar 15e schreef ze in haar dagboek: 'Ik voel dat ik lesbische neigingen heb (hoewel ik dit met tegenzin schrijf).' Op haar 16e had ze haar eerste seksuele ervaring met een vrouw. Hierna heeft Sontag meerdere relaties gehad met zowel mannen als vrouwen.
Sontag is van 1950 tot 1959 getrouwd geweest met socioloog Philip Rieff (1922-2006). Het stel kreeg een zoon: David Rieff. In 1989 ontmoette ze fotograaf Annie Leibovitz voor het eerst tijdens een fotoshoot voor een boekomslag. De twee kregen een hechte romantische relatie die meer dan tien jaar duurde. Sontag en Leibovitz woonden in Manhattan en ze maakten samen regelmatig verre reizen. Tijdens het leven van Sontag maakte geen van beide vrouwen publiekelijk bekend of de relatie een vriendschappelijk of een romantisch karakter had. Lees meer over Annie Leibovitz in onze Encyclopedie.
Annie Leibovitz over Susan Sontag: 'Ze legde de lat hoog. Of eigenlijk wás ze de lat. Niemand kon deze tijd zo goed beschrijven als zij. She was an extraordinary woman.'
Een open geheim
Al Sontags grote liefdes waren vrouwen, maar tijdens interviews noemde zij het altijd 'vriendschappen.' Volgens Moser is Sontag nooit open geweest over haar homoseksualiteit: 'Ze worstelde altijd met het onderwerp.' In een interview met Out magazine vertelde Sontag: 'Ik groeide op in een tijd waar het 'open geheim' de manier van doen was. Ik ben er aan gewend en ik heb er ook wel vrede mee. Op intellectuele wijze weet ik waarom ik niet open was geweest over mijn seksualiteit, maar ik vraag me of ik hierdoor niet iets heb onderdrukt in mijn nadeel. Misschien had ik sommige mensen comfort kunnen bieden als ik mijn seksualiteit meer had aangekaart, maar ik heb nooit de ambitie gehad om comfort te bieden, tenzij iemand daar drastische behoefte aan heeft. Ik bied liever vermaak of verandering.'
Een liefdesverhaal
Twee jaar na het overlijden van Sontag sprak Leibovitz voor het eerst openhartig over hun meer dan tien jaar durende relatie. Tijdens een interview met Newsweek in 2006 over de publicatie van het fotoboek Het leven van een fotograaf (1990-2005) vertelt Leibovitz over haar liefde voor Sontag. 'A Photographer's Life vertelt meerdere verhalen, en Susan's verhaal was een liefdesverhaal,' aldus Leibovitz. Het interview geeft daarnaast meer duidelijkheid over de aard van hun relatie. 'Met alle respect voor Susan,' zegt Leibovitz, 'we hebben nooit van woorden als 'metgezel' of 'partner' gehouden. Susan heeft ze nooit gebruikt. Ik heb ze nooit gebruikt. Noem ons maar 'geliefden.' Ik hou van 'geliefden.' Geliefden klinkt romantisch. Ik bedoel, ik wil volkomen duidelijk zijn. Ik hou van Susan.'
Haar laatste levensjaar
Susan Sontag kreeg voor het eerst kanker in 1975. Haar ziekte was aanleiding voor het publiceren van het essay 'Ziekte als Metafoor' in 1978. In dit essay analyseert zij de aanname dat mensen kanker krijgen doordat ze verkeerd hebben geleefd, doordat ze hun seksualiteit hebben onderdrukt, bijvoorbeeld, of doordat ze emoties opkroppen of negatieve gedachten hebben. In de jaren 90 kreeg ze voor de tweede keer kanker. In 2004 werd Sontag gediagnosticeerd met ongeneesbare leukemie en overleed hieraan. Haar zoon David Rieff legde het laatste levensjaar en het overlijden van zijn moeder vast in zijn boek 'Zwemmen in de Zee des Doods.' Overeenkomstig met haar laatste wensen, werd Susan Sontag begraven in Montparnasse, Parijs. Het is waarschijnlijk geen toeval dat grote denkers zoals Baudelaire, Beckett en Sartre ook in Montparnasse zijn begraven.
Een Sontag-revival
In een Trouw spreekt Moser zich uit over het belang van Susan Sontag's werken: 'Ik hoop dat deze biografie een Sontag-revival brengt. In Nederland verschijnen haar bekendste essays in oktober weer in druk. Ik denk dat ze als denker nu meer nodig is dan toen. We zien om ons heen wat er gebeurt als er niet meer wordt nagedacht over kunst en cultuur. Het is steeds belangrijker om te leren kijken.'
Biograaf Benjamin Moser is Amerikaans (geboren in 1976, Houston, TX) maar studeerde in Utrecht, waar hij nu nog steeds woont met zijn partner, de schrijver Arthur Japin.
'Het belang van Sontag voor ons, stelt Moser, is niet zozeer de kwaliteit van haar werk, maar waar ze voor stond: een onafhankelijke, scherpzinnige, intellectuele vrouw die haar eigen tijd kritisch beschouwt. Maar zijn formidabele biografie laat overtuigend zien dat het haar twijfels, tegenstrijdigheden en zwakheden zijn waar we nog het meeste van kunnen leren.' Lees de uitgebreide recensie van 'Sontag', door Bas Heine, in NRC Boeken op NRC.nl.
De essays werden opnieuw uitgegeven door De Arbeiderspers. De biografie door Benjamin Moser werd vertaald door Lidwien Biekmann en ook uitgegeven door De Arbeiderspers: 'Hij laat de kwellende onzekerheid zien die achter het publieke masker schuilging: de verbroken relaties, de worsteling met haar seksualiteit; wat haar schrijven tot leven wekte en wat het aan het wankelen bracht.
Moser mocht als enige gebruikmaken van Sontags privéarchieven en interviewde wereldwijd honderden mensen, van wie velen nooit eerder spraken over Sontag, zoals haar laatste partner, Annie Leibovitz.' Lees hier meer over de biografie.
Over het leven van Susan Sontag werd in 2014 een documentaire gemaakt: Regarding Susan Sontag
Regarding Susan Sontag Trailer from Nancy Kates on Vimeo.
Meer over Susan Sontag lees je in onze Encyclopedie.
*
Blijf op de hoogte!