Sandro Kortekaas (62), die zelf ook behoort tot de LHBTIQ+ community, zet zich al geruime tijd in voor queer vluchtelingen in Nederland via LGBT Asylum Support. Een stichting die hij zelf in 2015 oprichtte. Sandro, die recent door de IND als deskundige werd erkend, schrijft zelfstandig genuanceerde samenvattende rapporten. Rapporten die bij rechtszaken de omstandigheden van de vluchteling inzichtelijk maken voor rechters. Soms schrijft hij een rapport in opdracht van een advocaat. Belangrijk werk, want het komt voor dat de IND ten onrechte een queer vluchteling terugstuurt naar het (onveilige) land van herkomst. Soms pleegt een vluchteling vanwege zo'n beslissing suïcide. Waar gaat het mis en hoe kan het anders? Wij spreken Sandro. 

'Ben ik hier wel veilig?'

Sandro is ten tijde van ons gesprek op station Utrecht Centraal. Hij vertelt dat hij daar net nog snel even een man van Palestijnse komaf sprak. Sandro: 'Met hem komt het wel goed, hij is mondig genoeg. Volgende week heeft hij een gehoor in Ter Apel.'  

Mondigheid is een issue bij veel vluchtelingen, geeft Sandro aan. 'Velen hebben nog niet het vertrouwen om vrijuit te praten. 'Ben ik in een veilig land?' vragen ze zich af, 'Kan ik de advocaat wel vertrouwen?' De advocaat heeft niet altijd door dat het om een LHBTIQ+ persoon gaat. Er wordt daarom niet altijd een ondersteunende organisatie ingeschakeld. Dat zijn factoren waardoor zo'n eerste gehoor soms moeizaam verloopt.' 

Volgens de Immigratie- en Naturalisatiedienst van de Rijksoverheid (IND) verklaren vluchtelingen vaak te weinig in het eerste onderzoek. Sandro licht toe: 'In feite kijken ze niet goed naar iemands referentiekader. Kán iemand vanuit zijn cultuur op dat moment wel verklaren? En hoe wordt dit meegenomen in de beoordeling?' 

Niet Gay Genoeg

Met deze werkwijze, waarbij niet voldoende aandacht is voor de omstandigheden van de vluchteling, komt het voor dat de IND een queer vluchteling niet als zodanig erkent. Diegene is dus 'niet gay genoeg', en dat was de reden voor Sandro en de sociaal betrokken fotograaf Mona van den Berg om samen het boek #Niet gay genoeg -De naakte waarheid te realiseren. In het boek, dat in 2022 is uitgebracht, staan 28 portretten van LHBTIQ+ vluchtelingen in woord en beeld. Zij vertellen hun levensverhalen en vooral hun ervaringen met de IND. Het geeft deze groep een gezicht en stelt de manier van werken van de IND aan de kaak. 

Sandro: 'Er komt een tweede deel aan: Niet Gay Genoeg 2.0. Deze zal in het najaar verschijnen. Op de cover komt vermoedelijk een lesbisch stel. We zien zoveel afwijzingen en we willen laten zien dat het op heel veel niveaus nog verkeerd gaat.'

Zo vertelt Sandro over een vrouw uit Oeganda die getraumatiseerd naar Nederland kwam en in de eerste procedure niet goed wist hoe ze haar verhaal moest vertellen. 

Ze werd op een gegeven moment boos omdat ze dacht: 'Dit is toch een ontwikkeld land en ze kunnen mij toch herkennen als lesbische vrouw?' Uiteindelijk heeft ze haar woede geuit in een video en die is viral gegaan. Sandro geeft aan dat dit een uitzondering is. Doorgaans zijn Oegandese vrouwen vanuit hun cultuur niet zo mondig. Deze vrouw kon haar situatie wel verwoorden en was daarmee de eerste bij wie sprake was van door de rechter erkende 'identiteitsgroei'. Op basis hiervan ontving ze haar verblijfsstatus.

Wat is er nodig?

Sandro vertelt dat veel vluchtelingen deze identiteitsgroei doormaken: 'Je ziet dat mensen tijdens hun verblijf in Nederland langzamerhand voor zichzelf gaan opkomen, ze worden vrijer en durven veel meer. Dat is een proces dat je kunt onderbouwen, met foto's en brieven.' Hij vertelt: 'Ze zijn dan veel meer in contact met organisaties, ze hebben soms een partner, gaan mee met de Pride. Dat soort dingen.' 

Waar het vaak mis gaat, is in de eerste gesprekken. Sandro: 'Dat is vaak het meest authentiek. Daarin zit het verhaal.' De IND zou zich meer bewust moeten zijn dat een vluchteling voor het eerst diens verhaal vertelt en zich nog onveilig kan voelen. Hier moet rekening mee gehouden worden.

Sandro ziet graag een apart beleidskader zodat de IND queer vluchtelingen beter kan herkennen en erkennen. En zodat er niet nog meer queer vluchtelingen ten onrechte teruggestuurd worden naar een voor hen onveilig land. 

Zo'n apart beleidskader bestaat al voor geloofsbekeerlingen. Sandro: 'Dit zijn mensen die bijvoorbeeld vanuit de islam hier in Nederland christen worden.' Het zijn mensen die vluchten omdat hun eigen levensovertuiging niet of niet meer aansluit bij hoe ze in het land van herkomst 'zouden moeten' geloven. 'Er zijn mensen bij die het geloof volledig afzweren.' 

Sandro legt uit dat als er sprake is van zo'n 'geloofsgroei' of 'geloofsontwikkeling', er dan een speciaal beleidskader van toepassing is. En dat op basis van dit beleidskader op sommige punten moet worden doorgevraagd door de IND. De ontwikkeling, de groei van iemand, moet worden meegenomen in de afweging. Dit is om ervoor te zorgen dat de IND zo goed mogelijk de werkelijke geloofsbekeerlingen herkent en erkent. Zoiets ontbreekt dus bij queer vluchtelingen. 

Hij stipt daarbij aan: 'Het heeft er ook mee te maken dat christenen een betere lobby hebben wat dat betreft. Ze zijn beter georganiseerd dan LHBTIQ+ mensen.' 

Gehoord worden in de rechtbank 

Sandro vertelt onder andere over Nausheen, een queer vrouw uit Bangladesh, opgegroeid in een erg strikt gelovige omgeving. Ze nam tijdens de zitting zelf het woord en vertelde hoe ze zich stap voor stap verder ontwikkelde. In haar geval erkende de rechter hoe moeilijk het is om je van die achtergrond los te maken en je dan hier te ontplooien en te leven naar wie je werkelijk bent. Dat die identiteitsgroei een moeilijk proces is.  

Sandro: 'De advocaat gaf haar de ruimte en liet haar gewoon haar hele verhaal vertellen.' Het is hoorbaar hoe dit Sandro raakt. Hij vult aan: 'Dat is bijzonder, dat is een verschil.' Hij vertelt dat bij deze specifieke zitting de advocaat hem medegemachtigde maakte. Dit houdt in dat hij in dit geval - zoals hij het zelf met een lachje zegt - 'daarmee een klein asieladvocaatje' is. Dit voorkomt dat een rechter gaat vragen of Sandro deskundig is. Sandro is met zijn jarenlange ervaring zeker deskundig te noemen, maar op deze manier voorkom je discussie hierover. 

Sinds kort heeft de IND hem dus officieel erkend als deskundige. Desondanks besloot de rechter Nausheen alsnog af te wijzen. Dit laat zien hoe moeizaam het hele proces is om erkend te kunnen worden als vluchteling. 'Want wat moet je dan nog meer doen?', vraagt Sandro zich af. Een weg terug is er niet.

Hoe weet je of iemand queer is? 

De IND heeft natuurlijk een ingewikkelde taak. Want ja, hoe weet je of iemand een LHBTIQ+ persoon is? Er wordt naar verschillende dingen gekeken er wordt data vergeleken. Maar als ergens veel van afhangt dan geeft dat druk. En dan kunnen mensen soms iets niet goed zeggen of uitleggen.

Ik vraag of we er altijd vanuit kunnen gaan dat het klopt wat een vluchteling zegt. Sandro antwoordt: 'Er wordt soms wel geprobeerd misbruik te maken van de opvang en de IND behoort onderzoek te doen. Want het komt wel voor dat er uit een gesprek, de omgeving of de advocaat signalen binnenkomen dat een verhaal niet klopt.'

Sandro vervolgt: 'Maar dan meld ik dat. Het is ook de reden dat ik soms een verzoek van een advocaat voor het maken van een rapport afwijs. Dit is op basis van vooronderzoek dat ik dan doe. Maar ik ga niet op de stoel zitten van de IND. Helaas zie je het afgelopen jaar dat het aantal afwijzingen van de IND veel hoger is dan voorgaande jaren.' Hij legt uit dat er in het midden van 2024 een nieuwe werkinstructie is aangenomen die ervoor zorgt dat er nu meer vluchtelingen onterecht worden teruggestuurd. 

*

Lees ook:

Hoe gaat zo'n asielaanvraag precies? Het proces bestaat uit verschillende stappen. Als eerste vindt er een 'aanmeldgehoor' plaats, direct bij aankomst in Nederland. Er worden dan vragen gesteld over iemands' identiteit, herkomst en reisroute. Hierna volgt – en dat kan soms maanden duren – de Algemene Asielprocedure.

Het eerste gesprek, het 'eerste gehoor' genoemd, volgt op de al bekende informatie en de IND vraagt naar dingen als geboorteplaats, woonplaats, gezinsleden, opleidingen en dergelijke. Er worden dan ook bewijsstukken gevraagd, of- als die er niet zijn- om gedetailleerde beschrijvingen.

Vervolgens wordt er in het 'nader gehoor' gevraagd naar de redenen van de asielaanvraag. Ook wordt er gevraagd naar bewijs dat het verhaal ondersteunt, zoals documenten en brieven. Hier is een advocaat bij.

Hierna neemt de IND een beslissing, of er volgt een 'aanvullend gehoor'. Dit kan weken of maanden later zijn en vindt alleen plaats als de IND na de Algemene Asielprocedure nog vragen heeft.

Als de asielaanvraag wordt afgewezen, kan de aanvrager bij de rechtbank in beroep gaan. Een tweede procedure kan gestart worden als er nieuwe feiten zijn, bijvoorbeeld 'identiteitsgroei'.

Identiteitsgroei: Net als de term geloofsgroei bij bekeerlingen kan ook de term identiteitsgroei bij LHBTI’ers als nieuw element geaccepteerd worden bij het aanvechten van een afwijzing.

*

Wil je queer vluchtelingen helpen? Steun dan LGBT Asylum support met een donatie en/of met het tekenen van de petitie NietGayGenoeg.

Blijf op de hoogte: